Αρχιτεκτονική και φαντασίωση

  • Post category:Αρχιτεκτονική
  • Reading time:Χρόνος ανάγνωσης 7 λεπ.

Ας σημειώσουμε εδώ ότι αυτός είναι ένας τρόπος που δουλεύει η ψυχανάλυση για να ανατάμει τη φαντασίωση. Δηλαδή, αν αποκαταστήσεις το κείμενο (συμπληρώνοντας όσα «εξυπονοούνται», αλλά «έχουν σβηστεί με blanco»), τότε βλέπεις τη λανθάνουσα λογική και αλήθεια, καθώς και μια σειρά θεωρίες, κατασκευές και γνώσεις. Αυτό θέλω να το κρατήσετε μεθοδολογικά – ακόμη κι αν είναι ενδεχομένως λάθος ό,τι είπα, ως προς τη συγκεκριμένη περίπτωση Le Corbusier. Να συγκρατήσετε δηλαδή ότι είναι γόνιμη η εφαρμογή της ως άνω μεθοδολογίας «αποκατάστασης κειμένου» σε μια τέτοια «προγραμματική φράση» – ή, αλλιώς, ότι σε τέτοιες προγραμματικές, μεστές φράσεις μπορεί να εφαρμοσθεί η μέθοδος ανάλυσης των φαντασιώσεων και να εντοπισθεί, μέσα στην ίδια τη φράση, πού κρύβεται το υποκείμενο καθώς δεν είναι ρητά παρόν. Δηλαδή: φράσεις που δεν έχουν ρητά παρόν το υποκείμενο, κάπου το κρύβουν μέσα στα συστατικά τους. Έχουμε εδώ έναν απλό κανόνα για να πραγματοποιούμε ανάλυση των φαντασιωσικά ισοδύναμων φράσεων και να εντοπίζουμε πού κρύβεται το υποκείμενο. Αυτό ισχύει και για τον Le Corbusier.

Ερ. Ενώ αυτές που το έχουνε;

Ε, συνήθως κι αυτές κάτι κρύβουν, μόνο κάπου αλλού και κάπως αλλιώς. Μη φοβάστε. Όλοι κάτι κρύβουμε. (Αλλιώς, όλοι έχουμε κάποια απωθημένα – έχουμε ασυνείδητο).

Ερ. Τώρα μου ήρθε μια παρατήρηση και ένα ερώτημα. Μιλήσαμε για τη θεμελιακή φαντασίωση, η οποία εκφράζεται στον κώδικα της εκάστοτε τέχνης. Όμως ο κώδικας της αρχιτεκτονικής δεν είναι το κείμενο. Τι γίνεται με την αρχιτεκτονική του Le Corbusier;

Θεωρούμε, για χάρη συντομίας και αναγλυφής του επιχειρήματος, ότι η αρχιτεκτονική του Le Corbusier αντιστοιχεί σε αυτό το πρόγραμμα. Ότι δηλαδή όντως κατασκευάστηκε, χτίστηκε ένα, αντίστοιχο με το φραστικό, παιχνίδι των όγκων κάτω απ’ το φως. Τουτέστιν, θεωρούμε ότι το κτιστό του έργο δεν απέχει από την προγραμματική του φράση τόσο, ώστε να αναιρείται το νόημα της τελευταίας. Μπορεί κάποιος να μην το θεωρεί ακριβώς ειδήμον, ορθό ή υπέροχο, αλλά φαίνεταιι συμβατό. Χοντρικά, με το δικό του κριτήριο, ο Le Corbusier έφτιαξε ό,τι έφτιαξε, με αφετηρία ό,τι φανταζόταν. Μοιάζει πολύ απλό, αλλά η ουσία είναι να δεχτούμε ότι υπάρχει μία αντιστοιχία ανάμεσα στο κτιστό έργο και την προγραμματική του διατύπωση ως φράση. Παρεμπιπτόντως, κάτι αντίστοιχο θα μπορούσαμε να κάνουμε και κατά την αντίστροφη φορά: Αν δηλαδή έλειπε η ρηματική διατύπωση και επιχειρούσαμε να συναγάγουμε το υποκειμενικό νόημα του κτιστού έργου – το τι έχει στο νου του και προσπαθεί να μεταπλάσει σε κατασκευή ο Le Corbusier (αυτό θα επιχειρήσουμε παρακάτω, ως προς τον Jean Nouvel). Θεωρητικά, θα καταλήγαμε στην ίδια φαντασιωσική μορφολογία (και στο έκδηλο και στο λανθάνον σκέλος της, δηλαδή «ισόθεος δημιουργός» και «κύριος κάθε απόλαυσης» αντιστοίχως), ακόμη και αν το ρηματικό-λεκτικό υλικό και μόρφωμα δεν ήταν πανομοιότυπο, αλλά απλά ισοδύναμο. Ευτυχώς, ο ίδιος ο Le Corbusier απλουστεύει εδώ το εγχείρημα – δεν αρκείται στο κτιστό του έργο, αλλά καταθέτει και ένα λόγο, που μας βγάζει από τον κόπο να τον αποδεσμεύσουμε εμείς (να τον κάνουμε να αποδεσμευθεί, να αναδυθεί, και να τον μεταγράψουμε από τη γλώσσα της κατασκευής στη γλώσσα των λέξεων και της φαντασίας): Μας είπε δηλαδή προγραμματικά «Εγώ αυτό προσπαθώ να κάνω».

Επίσης, από μια άλλη οπτική γωνία, αν διαπιστώσουμε ότι η υλοποίηση απέχει από την προγραμματική φράση (σε σημείο που η αναντιστοιχία να αναιρεί το νόημα), τότε κι αυτό θα αξιολογηθεί με οδηγό το ότι κάπου υπάρχει εμπλοκή της φαντασίωσης, που καθιστά αδύνατη την επαρκή αντιστοιχία νοητικής κατασκευής και υλικής κατασκευής. Ήδη σας έδειξα ένα σημείο εμπλοκής της φαντασίωσης, που κάνει να λανθάνει το δεύτερο σκέλος της πλήρους διατύπωσης («κύριος κάθε απόλαυσης»). Δεν είναι και τόσο παράξενο: Αυτό που φαίνεται τόσο πνευματικό, πάντα έχει τις καταβολές του σε κάτι πολύ σαρκικό (σε κάτι ενορμητικό, όπως το λέει η ψυχανάλυση – δηλαδή σε κάτι σχετικό με τη σεξουαλικότητα και την καταστροφικότητα, με τον Έρωτα και με τον Θάνατο). Κάτι τέτοιο δεν είναι εύκολο ως προς την ψυχική του οικονομία και διαχείριση, άρα είναι αναμενόμενο να εμφανίζονται εμπλοκές. Αυτή είναι η ιδέα.