Αρχιτεκτονική και φαντασίωση – Το ειδοποιό γνώρισμα της αρχιτεκτονικής
Θα ξεκινήσω κάποιους συλλογισμούς με αφετηρία την απλή παρατήρηση ότι το αρχιτεκτόνημα είναι ένα δημιούργημα. Προφανώς, δεν είναι ένα δημιούργημα γενικώς. Έχει κάποιες ιδιαιτερότητες – γιατί, εάν ήταν γενικώς δημιούργημα, τότε δεν θα διέφερε από ένα ποίημα του Καβάφη, για παράδειγμα, ή από μια χορογραφία της Μάρθα Γκρέιχαμ. Ούτε φυσικά αρκεί η ακριβής αλλά ταυτολογική έκφραση, ότι είναι έργο της αρχιτεκτονικής, γιατί κάτι τέτοιο δε λέει απολύτως τίποτα από μόνο του. Άρα, με όρους μεθοδολογίας, το ερώτημα που ανακύπτει είναι το εξής: Τι είναι εκείνο που καθιστά το έργο της αρχιτεκτονικής ένα ιδιαίτερο είδος δημιουργίας – ή, ακριβέστερα, ποια είναι η ειδοποιός διαφορά που χαρακτηρίζει το έργο της αρχιτεκτονικής και το καθιστά είδος διακριτό, πραγματολογικά και εννοιολογικά ξεχωριστό από τα συγγενέστερά του (παραδείγματος χάριν, τις εικαστικές τέχνες);
Έχω φτιάξει ένα σχήμα (Εικ. Ι) που δείχνει το εξής: Υπάρχει το γένος «δημιουργία», όπου περιέχονται τα πάντα όσα είναι δημιουργικά ενεργήματα – από μία νέα συνταγή για πατάτες τηγανητές μέχρι, φαντασθείτε, αρχιτεκτονήματα. Από το γένος πάμε στα διάφορα είδη, μέσα από μια διαφοροποιούσα διαμεσολάβηση, που στην επιστημολογική γλώσσα λέγεται (ακριβώς) ειδοποιός διαφορά (ήτοι, η διαφορά που ξεχωρίζει, που ποιεί = φτιάχνει ένα είδος μέσα στο πλαίσιο ενός γένους). Για να περάσουμε από το γένος «δημιουργία» στο είδος «αρχιτεκτονική», η ειδοποιός διαφορά, όπως θα προσπαθήσω να δείξω, είναι ο τρόπος του τέκτονα. Θα δούμε παρακάτω τι μπορεί να σημαίνει αυτό.
Στην Εικονογράφηση Ι, με τους κύκλους δείχνω το ίδιο πράγμα, πιο σχηματικά – ότι δηλαδή υπάρχει ο ευρύς κύκλος των δημιουργημάτων· εκεί εμπεριέχεται η υποκατηγορία δημιουργημάτων που είναι τα τεχνήματα· και μέσα στα τεχνήματα ανευρίσκονται τα αρχιτεκτονήματα, δηλαδή μια ειδική κατηγορία τεχνημάτων.
Αρχιτεκτονώ στην περίπτωσή μας σημαίνει τρία πράγματα: Ότι δημιουργώ· δεύτερον, ότι δημιουργώ με τον τρόπο του τέκτοναֹ και τρίτον, ότι δημιουργώ υπό την διεύθυνση και την έμπνευση μάλλον μιας αρχής. Έτσι λοιπόν, με αυτή την πρόσθετη σκέψη, το ερώτημά μας τώρα αναδιατυπώνεται ως εξής: Ποια αρχή (σε εισαγωγικά ή όχι) χαρακτηρίζει κατά τρόπο ειδοποιό τη δημιουργία με τον τρόπο του τέκτονα, δηλαδή τη δημιουργία του αρχιτεκτονικού έργου; Από πού πηγάζει η αρχιτεκτονική έμπνευση και δημιουργία; Πώς, για παράδειγμα, η λύση που προκρίνεται σε ένα project (σ’ αυτό συνίσταται η αρχιτεκτονική έμπνευση και δημιουργία) συγκροτείται ως πρακτική και πώς συναρμόζεται με τον τρόπο του τέκτονα; Αυτά είναι τα θέματα που θα πιάσουμε να μελετήσουμε.