Αρχιτεκτονική και φαντασίωση

  • Post category:Αρχιτεκτονική
  • Reading time:Χρόνος ανάγνωσης 7 λεπ.

Για τον Gaudi

Ας έρθουμε τώρα σε κάτι που μου έκανε πολύ μεγάλη εντύπωση και θα ήθελα να το μοιραστώ μαζί σας, όπως λένε. Αναφέρομαι στον Gaudi και ειδικότερα σε μια φρασούλα του, που είναι πολύ χαρακτηριστική. Υποθέτω λοιπόν ότι ξέρετε πώς είναι περίπου το ύφος του αρχιτέκτονα, η αρχιτεκτονική του υπογραφή: Είναι το ψιλοκεντημένο λεπτούργημα (Εικ. VII, VIII, IX) – αυτό δεν είναι ο Gaudi; Η φράση λοιπόν είναι η εξής: Γεννήθηκε σε μια οικογένεια χαλκουργών (coppersmiths, αυτοί που δουλεύουν τον χαλκό). Ο Antoni Gaudi λοιπόν «πάντοτε ανέφερε υπερήφανα την οικογενειακή του καταγωγή, τη δουλειά της οικογένειάς του, ως πηγή προέλευσης του προσωπικού του οράματος (personal vision είναι η έκφραση) και προσωπικής του κατανόησης του χώρου». Και όντως, τώρα που ακούμε αυτή τη φράση, μου φαίνεται ότι εύκολα θα πούμε «Ναι, όντως τα έργα του είναι ψιλοκεντημένα σαν τα κεντημένα του χαλκού τα έργα – και πάλι χαλκουργία μας θυμίζουν στις φόρμες και στις καμπύλες τους και στο πώς φαίνονται σαν σφυρήλατες τρυπούλες, σαν κεντήματα κλπ.». Όντως εδώ έχουμε ένα πρόγραμμα αρχιτεκτονικό, ένα πρόταγμα αρχιτεκτονικό, το οποίο ο ίδιος ο αρχιτέκτονας το έχει συνδέσει με την προσωπική του ιστορία, λέγοντας στην ουσία «Εγώ κάνω χαλκουργία με τη γλώσσα της αρχιτεκτονικής κατασκευής (και όχι με τα εργαλεία του χαλκουργού)». Πρόκειται για μια ρητή διατύπωση της προσωπικής μυθολογίας, άρα για έκφραση της φαντασίωσής του και του τρόπου με τον οποίο μεταγράφεται σε αρχιτεκτονικό δημιούργημα. Το βρίσκω πάρα πολύ διδακτικό, σαν υποδειγματική εικονογράφηση της θέσης «Αρχιτεκτονική είναι η φαντασίωση του αρχιτέκτονα διατυπωμένη στη γλώσσα της κατασκευής».

Νεώτερα από τον Jean Nouvel

Τέλος, έχουμε κάτι από τον Ζαν Νουβέλ. Θα σας πω τα νέα κι ας γελάσουμε λίγο. Το αναγνωρίζετε το κτήριο, προφανώς (Εικ. X). Είναι οι Galeries Lafayette στο Βερολίνο. Μάλιστα προτίμησα αυτή τη φωτογραφία, γιατί σε μια άλλη δεν είχε τον άνθρωπο μπροστά. Εδώ έχει και τον άνθρωπο μπροστά μπροστά, που κοιτάζει το κτήριο, επισημαίνοντας εμφανώς μια προνομιακή οπτική γωνία. Από όσο κοίταξα τα έργα του και όσο μπορώ εγώ να τα διαβάσω, αλλά και κείμενά του, κατέληξα στο εξής συμπέρασμα:

Οι εμμονές (μια λέξη που άκουσα αρκετά συχνά για τον Ζαν Νουβέλ) αντιστοιχούν στην περίπτωσή του στο εξής σχήμα: Το σώμα του αρχιτεκτονήματος είναι κατ’ αρχήν παρόν και αισθητό, χαρακτηρίζεται δε και από κάποια επιπρόσθετα γνωρίσματα. Η αρχιτεκτονική του Ζαν Νουβέλ χαρακτηρίζεται λοιπόν, πρώτα και κύρια, από τη διαπερατότητα. Υπάρχει μια διείσδυση στη σχέση με το άλλο, την ετερότητα – το φως, τυπικότατα. Αλλά και σε κάποια κατασκευή (Εικ. XI), φαίνεται ότι ο κήπος o έξω στην ουσία μπαίνει μέσα, διαπερνά τα διαφανή/κατοπτρίζοντα πετάσματα – τα ξέρετε αυτά, μην πολυλογώ. Τα δύο μέρη, το ένα και το άλλο αλληλοδιεισδύουν, ενσωματώνονται, χωνεύονται, αφομοιώνονται το ένα στο άλλο. Αυτό το φαινόμενο ισοδυναμεί με αναδιατύπωση (κατά τρόπο προφανώς μεταφορικό, στη γλώσσα της κατασκευής, της αρχιτεκτονικής κατασκευής) μιας τυπικής ανθρώπινης φαντασίωσης: Πρόκειται για τη φαντασίωση της συγχώνευσης με μια ερωτική, αγαπητική διάσταση, γι’ αυτό και ενέχει το στοιχείο της διαπερατότητας, της (αλληλο)διείσδυσης. Σας θυμίζω και εκείνα τα τρομερά κλείστρα στο Ινστιτούτο του Αραβικού Κόσμου: Στο φως των όσων μόλις είπα, ότι δηλαδή τα κλείστρα ανοίγουν και κλείνουν και δέχονται ή δεν δέχονται τη διείσδυση, αυτό, όπως και να το δεις (δηλαδή, κι αν ακόμη δεν είσαι ψυχαναλυτής), θα προκαλούσε την ίδια εντύπωση – ενός στόματος (ή και μίας κόρης ματιού ή ενός κόλπου: μιας εξίσου ενορμητικής, λιβιδινικής διάταξης) σε πλήρη σεξουαλική ετοιμότητα και λειτουργία. (Η ειρωνεία είναι ωστόσο ότι, όπως λέγεται, ένα σωρό από αυτά τα κλείστρα χάλασαν και μπλόκαραν… Ας είναι.). Εν πάση περιπτώσει, είναι φανερό ότι εδώ έχουμε να κάνουμε με μία κλασσική στοματική φαντασίωση: Πράγματι, σ’ εκείνη την εποχή της ζωής (στην εποχή του θηλασμού ιδίως, αλλά και κάμποσο μετά) διαμορφώνεται το υπόδειγμα, το καλούπι γι’ αυτές τις φαντασιώσεις συγχώνευσης με τον άλλον – δηλαδή, ότι παίρνω τον άλλον, τον βάζω μέσα μου (τον μαστό και το προϊόν του) και συγχωνεύεται, γίνεται ένα με μένα. Πρόκειται για μια φαντασίωση αφομοίωσης, χωνέματος και, κατά τρόπο μεταφορικό, γενικά συγχώνευσης. Αυτά για μην νομίζετε ότι η εν λόγω φαντασίωση ανευρίσκεται και ισχύει μόνο στα βρέφη. Άλλωστε, το όνειρο όλων των ερωτευμένων (στους μεγάλους έρωτες ή και στους μεσαίους) είναι «να γίνουν τα δύο ένα». Το γνωρίζετε αυτό, έτσι δεν είναι; Λέμε «Εμείς οι δυο είμαστε ένα» κλπ. – και όντως υπάρχουν και κάποιες στιγμές που χάνεις τα όρια του εαυτού σου (στην κορύφωση της σεξουαλικής πράξης, για παράδειγμα…). Παρενθετικά, σας αναφέρω ότι και οι επικαθορισμοί της στοματικής συγχώνευσης από το παιχνίδι του βλέμματος ή της κολπικής διείσδυσης δεν αναιρούν, αλλά επιτείνουν τον σεξουαλικό χαρακτήρα της εν λόγω φαντασίωσης.