Αρχιτεκτονική και φαντασίωση

  • Post category:Αρχιτεκτονική
  • Reading time:Χρόνος ανάγνωσης 7 λεπ.

Αρχιτεκτονική και τέχνες

Θα μου επιτρέψετε τώρα να σας παρουσιάσω κάποιες αναφορές στην αρχιτεκτονική, που προέρχονται από τις άλλες τέχνες – τις εικαστικές και τη λογοτεχνία. Έτσι θα εικονογραφηθεί η μεταφορικότητα, καθώς και η φαντασιωσική ανακατεργασία του χώρου, που χαρακτηρίζουν και το έργο του αρχιτέκτονα.

Θα σας θυμίσω πρώτα μερικά αρχιτεκτονήματα του Giorgio de Chirico και του Martin Escher. Τα έργα τους τα αναγνωρίζετε αμέσως, νομίζω, έτσι; Να μια άλλη αρχιτεκτονική, που θα άξιζε ίσως να την κουβεντιάσουμε. Βλέπουμε λοιπόν εδώ (Εικ. XV, XVI) δύο δείγματα από την αρχιτεκτονική του de Chirico: «Ανήσυχο ταξίδι» και «Ο σταθμός Μονπαρνάς». Η θραυσματική προοπτική ισοδυναμεί και πάλι με διασπορά του βλέμματος /του υποκειμένου. Όμως, η αίσθηση χωρικής δραματικότητας εδώ παραπέμπει στον θρυμματισμό της εμπειρίας και, τελικά, στην εκτοπία (χωρική και υπαρξιακή) του νεωτερικού ανθρώπου – και έτσι διαφοροποιείται από το ενιαίο, εντοπισμένο υποκείμενο/βλέμμα «σε ύψος 1.70 μέτρα» κατά Le Corbusier. Και τώρα (Εικ. XVII) κάτι ακόμη του de Chirico (υπάρχει σε πολλές παραλλαγές): Δείχνει αυτό που σας είπα, τα ερείπια μέσα στα σπλάχνα του αρχιτέκτονα. Εύκολα θα επιχειρηματολογούσα, αλλά και ο κοινός ακόμη νους το υποστηρίζει, ότι κανείς δεν αγωνίζεται να κάνει το όμορφο όμορφο. Το αρμονικό είναι ήδη αρμονικό, δεν έχει ανάγκη την παρέμβασή μας. Πρέπει να υπάρχει μια ασχήμια, μάλλον α-σχημία (σχήμα στα αρχαία σημαίνει και μορφή και κάλλος), μια ατέλεια κάπου, για να επέμβουμε εμείς οι δημιουργοί, οι τεχνίτες, οι καλοί τεχνίτες, οι καλλιτέχνες δηλαδή. Ο καλλιτέχνης δεν συμπληρώνει τον όμορφο κόσμο. Ο καλλιτέχνης κάνει όμορφο έναν κόσμο συνήθως αβίωτο (μάλλον αυτό αισθάνεται στο βάθος) ή, εν πάση περιπτώσει, ατελή ή ημιτελή. Και οι εμπνευσμένες εικόνες του de Chirico δείχνουν ακριβώς τα ερείπια στην κοιλιά του αρχιτέκτονα – και ξέρετε και είδατε πιο πριν πόσο καίρια σχέση έχει ο de Chirico με την αρχιτεκτονική. Όσο για τον Escher (Εικ. XVIII), σίγουρα οδηγεί την αρχιτεκτονική σαν σκέψη χωρική ακριβώς στα όρια της σκέψης (στο παράδοξο).

Θέλω τώρα να σας διαβάσω ένα απόφθεγμα του Πικάσο. Αναφέρεται σε μια άλλη τέχνη, τη δική του τέχνη – και στην ουσία διατυπώνει, σε ένα άλλο πεδίο, αυτό που σας είπα για τη φαντασίωση του αρχιτέκτονα και τον τρόπο της κατασκευής. Λέει λοιπόν ο Πικάσο: «Πιστεύω ότι στο βάθος κάθε πίνακα θα βρούμε ένα υποκειμενικά οργανωμένο όραμα». Αυτή η ιδέα του υποκειμενικά οργανωμένου οράματος ισχύει για κάθε καλλιτέχνη, οπουδήποτε υπάρχει πράξη δημιουργίας. Έχουμε εδώ τη μαρτυρία μεγάλων ανθρώπων, που ξέρανε τι κάνανε. Δηλαδή, δεν έκαναν απλώς, αλλά είχαν και μεγάλη διεισδυτικότητα και διορατικότητα ως προς το ποια είναι η λογική της καλλιτεχνικής δημιουργίας. Δεν είναι αστεία μεγέθη οι de Chiricho, Escher, Picasso – και όταν λένε κάτι, και το λάθος τους ακόμη πρέπει να το πάρουμε σοβαρά, γιατί κι αυτό ακόμη θα μας αναγκάσει να κάνουμε τεράστιο άλμα για να το υπερβούμε. Δεν ξεμπερδεύεις μ’ ένα εύκολο «Τι λέει ρε το άτομο» – ακόμη και το σφάλμα του μεγάλου νου συχνότατα είναι ένα γόνιμο σφάλμα (γονιμοποιεί την υπέρβασή του). Λοιπόν, έτσι είναι η ουσία. Ο Πικάσο θεωρεί ότι όποτε κάποιος φτιάχνει ένα πίνακα, στο βάθος του υπάρχει και λειτουργεί ένα υποκειμενικά οργανωμένο όραμα. Ίσως κι εγώ εδώ δεν σας είπα τίποτε περισσότερο ή τίποτε λιγότερο – αντικαταστήστε απλώς τη λέξη «πίνακας» με τη λέξη «κτίσμα», «αρχιτεκτόνημα»… ό,τι άλλο θέλετε. Και μελετήστε το «υποκειμενικά οργανωμένο όραμα» με όρους φαντασίωσης. Αυτό ήταν το επιχείρημά μου.