Μια επιτόπια επιδημιολογική παρέμβαση στη Λευκάδα στα μέσα του 19ου αιώνα

  • Post category:Ιστορία
  • Reading time:Χρόνος ανάγνωσης 7 λεπ.

Εισαγωγή

Σε προηγούμενες εργασίες μας έχουμε επιχειρήσει μια ανασύσταση της θέσης που κατείχε η αρρώστια, ως συμβάν και ως λόγος στα Επτάνησα επί Αγγλικής Προστασίας.

Ανασύσταση του νοσολογικού τοπίου και ένταξη της αρρώστιας τόσο στη συγκυρία, όσο και στη μακρά ιστορική διαδικασία. Αποδέσμευση και αποτίμηση του θεσμικού λόγου που διέπει την πολιτική κοινωνικής πρόνοιας και περίθαλψης. Διερεύνηση της εικόνας του πάσχοντος σώματος, όπως αυτή συγκροτείται από το κοινωνικό βλέμμα. Αυτά είναι τα κύρια σημεία που μας έχουν ήδη απασχολήσει.

Επιχειρούμε εδώ την ανάλυση και αποτίμηση μιας πρακτικής έκφανσης αυτού του πολύπλευρου και πολύπλοκου παιχνιδιού, της διαπλοκής της αρρώστιας με την κοινωνική δυναμική.

Σαν υλικό θα χρησιμοποιήσουμε μια επιστολή-αναφορά, που απευθύνεται στον ύπαρχο Ι. Μ. Σικελιανό, στη Λευκάδα, στα 1848. Είναι μια απ’ όσο ξέρουμε συνηθισμένη χρονιά σε σχέση με τα οικολογικά ή οικονομικά συμβάντα. Είναι όμως και η στιγμή του ευρωπαϊκού 1848, της πρώτης στάσης της Κεφαλλονιάς (14/26 Σεπτεμβρίου), μιας νέας έντασης του ενωτικού κινήματος και μιας γενικής τάσης φιλελευθεροποίησης της Αγγλικής διοίκησης.

Το κείμενο της επιστολής

Το κείμενο αυτής της αναφοράς βρίσκεται στο Ιστορικό Αρχείο της Λευκάδας, στον φάκελο που περιέχει διάφορα έγγραφα σχετικά με το Νοσοκομείο.

Είναι το ακόλουθο:

Μεγανησίου Βαθύ
Τη 11 Δεκεμβρίου 1848
Εκλαμπρότατε και Αξιοσέβαστε Κύριε Ύπαρχε

Χθες περί της 7 μ.μ. με έφθασεν η Σεβασμία σας [……] δια της οποίας με συνοδεύεται 100 ψωμία, 50 λίτρας ρίζη και 100 λίτρας μπίζελα, τα οποία έλαβον παρά του πλοιάρχου Κωνσταντίνου Θιακοδημήτρη. Όσον δε αποβλέπη το κρέας θέλει οδηγηθώ ως με συμβουλεύεται.

Σας βεβαιώ Εκλαμπρότατε ότι η κυβερνητική και φιλάνθρωπος αυτή πράξης εσχημάτισε εποχήν εις ταύτην την νήσον, ως θέλητε μάθη μετά ταύτα. Όσον το κατ’ εμέ θέλη πασχίσω όσον δυνατόν να φυλαχθή η δικαιοσύνη και η επιοίκεια.

Δεν έλαβον την ελευθερίαν να σας γράψω προτύτερον διότι με έλλειπε διόλου ο [……..] καιρός, μάρτυρες τούτου ο Κύριος Ν. Κονιδάρης και ο Κύριοι αδελφοί Μεταξά οίτινες δεν έλληψον να με συνοδεύουν εις όλας μου σχεδόν τας εργασίας.

Εκλαμπρότατε την πέμπτην της πέμπτης πνέοντος μ.μ. εφθάσαμεν ευτυχώς και ευθύς διευθύνθην δια το κάτω μέρος, πλην εκείνο το εσπέρας δεν εδυνήθην να επισκεφθώ ειμή μόνον έξη οικογένειαις. Έπειτα επίστρεψα εις Βαθύ. Την επιούσαν, περί τας 8 π.μ., διευθύνθην εκ νέου δια το ίδιον χωρίον, όπου διέμεινα έως ου τας επισκέφθην όλας (ήταν 8 μ.μ.). εύρον δεν 52 πενήντα δύο ασθενείς:

Ιταλικά:

22

πάσχοντες από γαστρικό υφέσιμο πυρετό (remit)

 

4

δυσεντερία

 

2

με διάρροια

 

1

ερυσίπελας

 

1

γαστρικός υφέσιμος πυρετός εκ παρασίτων

 

10

διαλείπων καθημερινός πυρετός (interm)

 

1

ανώμαλος διαλείπων πυρετός

 

1

οίδημα ανά σάρκα (anasarcatico)

 

3

τριταίος

 

1

τεταρταίος

 

1

γαστρικός κωλικός συνοδός κακοήθους νευρικού (πυρετού)

 

2

υφέσιμοι γατρο-ρευματικοί

 

1

δυσπεψία

 

2

convalescenti (αναρρωνύοντες)

Εκ των οποίων 35 ιάθησαν, 13 ευρίσκονται σχεδόν εις ανάρρωσιν και 4 ακολουθούν, και οι 17 τούτοι ήθελον είναι θεραπευμένοι εάν έπαιρνον τα φάρμακα εν καιρώ και εάν δεν εθρέφοντο από λάχανα και χοιλόν από αλεύρι της αραβίας.

Εις τας μετά ταύτα επισκέψεις μου, δηλ. των 8 και 10, με παρουσιάσθησαν: 2 τεταρταίους 1 ρευματικός 3 διαλείποντες καθημερινοί 5 υφέσιμοι γαστρικοί 1 βρογχίτις 1 τριταίος 1 δυσεντερία 1 γαστρικός κωλικός

Εκ των οποίων οι μεν οκτώ ιάθησαν οι δε επτά ιατρεύονται ολονένα. Όλοι τούτοι οι 24 νέοι και παλαιοί ασθενείς οίτινες μ’ έμειναν εις κάτω μέρος και βαθύ είμαι εύελπις ότι μέχρι της 14ης ή της 16ης το πολύ θεραπεύονται όλοι.

Σας ειδοποιώ ότι ο προεστός του χωρίου τούτου δεν με έδωσεν ακόμη τον ζητηθέντα κατάλογον των πτωχών και ότι εγώ εξ επαγγέλματος ούτε έπαυσα, ούτε θέλη παύσω να βοηθήσω όλους άνευ εξαιρέσεως, ελπίζω όμως να τον φέρω με την επιστροφήν μου.

Εις τας 4 μεσούντος μετέβην επί ποδών εις σπαρτοχώρι μολονότι βροχώδης και ψυχρός τούτας τα ημέρας, και επειδή ο προεστός έλλιπε εκ του χωρίου επισκέφθην μόνος τας οικογενείας όλας. Όθεν εύρον:

2 πυρετός τεταρταίος 9 υφέσιμος γαστρικός πυρετός 4 διαλείποντες καθημερινοί πυρετοί 3 τριταίος 1 δυσεντερία 1 βρογχίτις 1 γαστρικός κωλικός 1 διάρροια 1 οξεία βρογχίτις

Εκ των οποίων οι μεν 17 ιάθησαν, οι δε εξ ευρίσκονται σχεδόν εις ανάρρωσιν.

Εις την μετά ταύτα επίσκεψίν μου, της 9ης δηλ., μοι επαρουσιάσθησαν:

2 τεταρταίος 2 γαστρικός υφέσιμος 1 ερυσίπελας 1 ρευματισμοί 1 καθημερινός διαλείπων

Περί των οποίων δεν δύναμαι με το παρόν μου να αναφέρω τίποτε. Αύριον θέλη τους επισκεφθώ εκ νέου και θέλη σας πληροφορήσω και δια τούτους.

Εκλαμπρότατε, εκ τη ολότητος των 97 τριανταδύο μόνον ευρίσκονται ασθενείς ολονένα. Ελπίζω όμως να ιαθούν όλοι ένδον της παρούσης εβδομάδος.

Αυτή είναι η σημερινή κατάστασις της επιδημίας, ως εχαρακτηρίσθη. Όσον το κατ’ εμέ επηδή υπέφερα το πολύ ευχαριστούμαι να υποφέρω και το ολίγον της εξορίας μου. Η Σεβασμιώτις σας όμως ας ενεργήση όπως κρίνη ωφελιμώτερον.

Περιμένω τας Σεβαστάς Διαταγάς σας

Σας διαμαρτύρομαι
Της Εκλαμπρότητός σας
Ταπεινότατος και ευπειθής δούλος σας
Απόστολος Λάζαρης
Κύριε Ύπαρχε Ι. Μ. Σικελιανέ
Κτλ. κτλ. κτλ.
Αγία Μαύρα

Τα πραγματολογικά στοιχεία είναι λοιπόν σαφή:

Αρχές Δεκέμβρη 1848, μια γαστρεντερική διαταραχή προσβάλλει, με μορφή επιδημίας, τους κατοίκους του Μεγανησίου. Στα πλαίσια μιας «κυβερνητικής και φιλανθρωπικής» πρωτοβουλίας για την αντιμετώπιση του κακού, αρμόδιος κρατικός λειτουργός αποστέλλεται σ’ αυτή τη νησίδα, κουβαλώντας φάρμακα και τρόφιμα, και με την τριπλή εντολή της θεραπευτικής παρέμβασης, της επιδημιολογικής αποτύπωσης της κατάστασης και της καταγραφής των «πτωχών» του νησιού.

Σ’ αυτά τα πραγματολογικά στοιχεία και στο ίδιο το κείμενο της μαρτυρίας θα μπορούσαμε να κάνουμε μια σειρά σχόλια: