Goya – πόθος και ίλιγγος

  • Post category:Ζωγραφική
  • Reading time:Χρόνος ανάγνωσης 3 λεπ.

Βιογραφία

Είναι, φανταστείτε, ένα διαμάντι, όπου εγγράφονται αλληλεπιδρώντας ποικιλοτρόπως ο μύθος, η ιστορία (η μεγάλη ιστορία του κόσμου, στις διάφορες κλίμακες), η βιογραφία ενός ανθρώπου, το έργο του (με τι καταπιάνεται εμπράκτως) και τέλος η φαντασία – το τι ξέρουμε ή τι συνάγουμε για τη φαντασία του {tooltip}ανθρώπου αυτού{end-link}Αυτό το μοντέλο ψυχικής συγκρότησης παρουσιάστηκε πρώτη φορά στην ανακοίνωσή μου με τίτλο «Διονύσιος Σολωμός: Προσωπικότητα και Έργο», Στρογγυλό τραπέζι, Διονύσιος Σολωμός και Επτανησιακή πραγματικότητα, Κέντρο Μελετών Ιονίου, Πανεπιστήμιο Αθηνών, 8-12-98{end-tooltip}. (Στην ουσία πρόκειται για κάτι ευρύτερο, ως προς την ψυχική ζωή, αλλά ας το πούμε «φαντασία» για να συνεννοούμαστε πιο απλά και με περισσότερους ανθρώπους). Πάνω σ’ αυτό το πεντάπτυχο θέλω να τοποθετήσω όσα θα πω απόψε για τη «Μάγια». Γι’ αυτό θα μου επιτρέψετε να πω πρώτα δυο-τρία πράγματα, σχηματικότατα εννοείται, γύρω από τα συμφραζόμενα, το περιβάλλον μέσα στο οποίο γεννήθηκε και λειτούργησε το συγκεκριμένο έργο.

Ο μύθος πρώτα. Δεν εννοούμε μόνο τον εξωτερικό μύθο, εκείνον που αναφέρουν οι αφηγήσεις (η ελληνική μυθολογία, η σκανδιναβική μυθολογία…) και που γράφουν τα βιβλία. Αλλά ό,τι υφίσταται σαν έτοιμη μυθοπλασία μέσα στα μυαλά των ανθρώπων (όλων ή πολλών), βρίσκοντας και μια συλλογική έκφραση. Στην περίπτωσή μας είναι σαφές ποιος μύθος στέκει πίσω από τη «Μάγια» και τους συναφείς πίνακες. Είναι ο μύθος του διχασμένου θηλυκού. Όπως, για παράδειγμα, ακούμε ότι πήγανε στον Πάρι η Ήρα, η Αθηνά και η Αφροδίτη, για το ποια θα πάρει το μήλο της ομορφότερης και το πήρε η Αφροδίτη, έτσι υφίσταται και κυκλοφορεί μέσα στο νου των ανθρώπων (των ανδρών κατά κύριο λόγο, αλλά όχι μόνο) και μια άλλη κλασική μυθοπλασία. Και άλλοι μεν καταφέρνουν και την ξεπερνούν, άλλοι δε παραμένουν δέσμιοι του κατασκευάσματος. Είναι η μυθοπλασία του διχασμένου θηλυκού.

Οι δύο πόλοι του διχασμού, με διάφορα γκρίζα ανάμεσα κι ανακατέματα και μίγματα, είναι οι εξής: Από τη μία η σοβαρή κι από την άλλη η ελαφριά γυναίκα – ακριβέστερα, από δω η σεβάσμια γυναίκα κι από κει η αισθησιακή γυναίκα. Παναγία/πουτάνα είναι μία πασίγνωστη μεσογειακή διατύπωση του εν λόγω δίπολου φαντασιακού μοτίβου. Κατά χαρακτηριστικό τρόπο, βρίσκουμε συχνά μέσα στις ψυχικές μυθοπλασίες των ανθρώπων (με περισσότερο ή λιγότερο περίτεχνη επεξεργασία και με περισσότερο ή λιγότερο εξελιγμένη, προχωρημένη και δουλεμένη ψυχική στάση απέναντί του) έναν τέτοιο μύθο για το διχασμένο θηλυκό. Μύθο που θέλει το σεβάσμιο να είναι σεβάσμιο αλλά όχι ερωτικά ελκυστικό, παρά μετρίως – ενώ για να είναι αισθησιακό ένα θηλυκό πρέπει να είναι κάπως μη σεβάσμιο. Δηλαδή η εύκολη γυναίκα, εκείνη που η φήμη της τρέχει πριν απ’ αυτήν, ότι είναι καλοδεχούσα, είναι η αισθησιακή γυναίκα. Η άλλη, η γυναίκα του Καίσαρα, που όχι μόνο είναι, αλλά, δυστυχώς, και φαίνεται σεμνή, κάθεται με τον Καίσαρα – και τώρα, τι κάνουν μεταξύ τους, απογοήτευση καμιά φορά.