“Η εγγραφή στο σχολείο ισοδυναμεί με σύναψη συμβολαίου” – Συνέντευξη στην Χαριτίνη Μαλισσόβα

  • Post category:Media / Συνεντεύξεις
  • Reading time:Χρόνος ανάγνωσης 1 λεπ.

Ξαφνικά, τον περασμένο Μάιο, δημιουργήθηκε σάλος στα μέσα μαζικής επικοινωνίας και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Αιτία και αφορμή στάθηκαν οι δηλώσεις του Υπουργού Παιδείας, κ. Φίλη, περί “βασιλόπουλων και πριγκιπισσών”.

Πόσοι, όμως, γνωρίζουμε τι ακριβώς σημαίνει το περίφημο Συμβόλαιο Τιμής για το οποίο έγινε τόσος λόγος και στάθηκε αιτία για έριδες και διαδικτυακά τρολαρίσματα;

Πόσοι γνωρίζουν ποιοι ήταν οι εμπνευστές της συγκεκριμένης πρότασης προς το Υπουργείο Παιδείας και τι σε τι θεωρούν και τεκμηριώνουν ότι θα βοηθούσε τους μαθητές, τους διδάσκοντες αλλά και τους γονείς;

Η συζήτησή μας με τον πλέον αρμόδιο, τον κ. Νίκο Σιδέρη, έρχεται λίγο μετά από την έναρξη του σχολικού έτους, αφού έχουν κοπάσει οι αντιδράσεις και η εφαρμογή του Συμβολαίου δείχνει να έχει παγώσει, ενώ  στα σχολεία δεν έχει έρθει ανάλογη εγκύκλιος που να το υπαγορεύει.

 

  • Πώς ξεκίνησε η συζήτηση για το Συμβόλαιο Τιμής; Ποια είναι η δική σας ανάμιξη σ’ αυτό;

Εν αρχή υπήρξε η ενασχόλησή μου μ’ έναν γρίφο. Συγκεκριμένα, αναλύοντας το bullying, διαπίστωσα ότι βασίζεται στη φαντασιακή αίγλη και σαγήνη του κακού –στο ότι οι κακοποιές πράξεις σαγηνεύουν τις ψυχές των παιδιών: επιτιθέμενοι, «θεατές», αλλά και τα ίδια τα θύματα αισθάνονται δέος και σαγήνη απέναντι στην απόλαυση της βίας που ασκείται στον πιο αδύναμο (αυτό σημαίνει «bullying»), για λόγους ψυχολογικούς και πολιτισμικούς.[1]

Η αποδόμηση αυτής της φαντασιακής αίγλης απαιτεί να δημιουργηθεί ένα νέα πολιτισμικό και ψυχολογικό περιβάλλον, όπου τα άνθη του κακού θα ασφυκτιούν επειδή δεν θα βρίσκουν τη ναρκισσιστική τροφοδοσία που τα κάνει σήμερα να υπερτρέφονται.

Η καλλιέργεια ενός τέτοιου περιβάλλοντος απαιτεί ρητή επαναθεμελίωση των σχέσεων ανάμεσα στο παιδί, το σχολείο και την οικογένεια. Πρότεινα λοιπόν το 2015 [2] ένα πλαίσιο απλών και ξεκάθαρων δεσμεύσεων που να ρυθμίζουν αυτές τις σχέσεις:

Θα μπορούσε λοιπόν να θεσπισθεί ως «προαιρετικά υποχρεωτικό» (όπως η ψήφος στις εκλογές…) το ακόλουθο Συμβόλαιο Τιμής: Κατά την έναρξη του σχολικού έτους, οι γονείς ή κηδεμόνες για παιδιά Α’ έως Γ’ Δημοτικού και, στη συνέχεια, τα ίδια τα παιδιά («Τώρα που μεγάλωσες…») καλούνται να υπογράψουν ένα συμβόλαιο σαν το ακόλουθο:

«Δίνω τον λόγο της τιμής μου και υπόσχομαι ότι θα σέβομαι το σχολείο, τους δασκάλους και τους συμμαθητές μου, θα φέρομαι ιπποτικά σε όλους και ιδιαίτερα στους πιο αδύναμους, δεν θα επιτεθώ ποτέ σε αδύναμο αλλά θα τον υπερασπίσω από επιθέσεις. Θα θεωρώ σωστή μόνο την άμιλλα για τη διάκριση στη μάθηση, στον αθλητισμό, την καλή συμπεριφορά και τα καλά έργα. Δεν θα κάνω ποτέ στον άλλον ό,τι δεν θέλω να κάνουν σε μένα. Και θα θεωρώ ντροπή κάθε παράβαση αυτής της υπόσχεσης που ελεύθερα δίνω σήμερα».

Μια τέτοια δέσμευση του υποκειμένου που δίνει τον λόγο του μπορεί να έχει καταλυτικές συνέπειες στην ψυχική του συγκρότηση, ιδιαίτερα αν συνοδευτεί σε βάθος χρόνου από δουλειά των ενηλίκων με το παιδί πάνω σ’ αυτή τη βάση.

 

  • Γιατί κρίθηκε σκόπιμη η έγγραφή και ενυπόγραφη διατύπωση των αρχών σε ένα κείμενο-συμβόλαιο; Τι διασφαλίζει και ποιο κενό έρχεται να καλύψει στις σχολικές κοινότητες;

Η εγγραφή στο σχολείο ισοδυναμεί με σύναψη συμβολαίου: Η οικογένεια εμπιστεύεται το παιδί της στους παιδαγωγούς αναλαμβάνοντας την υποχρέωση να συνεργάζεται με το σχολείο. Μέρος του συμβολαίου, ωστόσο, “εξυπονοείται”. “Σιωπηρή ασάφεια”, που ενίοτε οδηγεί σε πράξεις συμπτωματικές. Παράδειγμα: Γονιός επιτίθεται λεκτικά ή σωματικά στον εκπαιδευτικό θεωρώντας ότι δεν εκπλήρωσε κάποιους  “σιωπηρούς” όρους και (πρόσφατο παράδειγμα) βάζει κακούς βαθμούς στο παιδί του… Παράλληλα, συνάπτεται μεταξύ των γονέων και του σχολείου, χωρίς απτή συμμετοχή του παιδιού. Τουτέστιν, πάλι σιωπηρά, στο παιδί αποδίδεται ένα ιδιότυπο “καθολικό ακαταλόγιστο” ακόμη και σε σημεία που δύναται και να κατανοήσει και να τηρήσει (π.χ. να μην κάνει στον άλλον ό,τι δεν θέλει να κάνουν σ’ αυτό). Δηλαδή, θεωρείται “οιονεί αντικείμενο διαχείρισης” (“πελάτης”, όπως ελέχθη…).

Προσυπογράφοντας τους συγκεκριμένους όρους του παιδαγωγικού Συμβολαίου Τιμής, το παιδί αντί για “αντικείμενο διαχείρισης” καθίσταται υποκείμενο λόγου: Με επίγνωση της προσωπικής του αξιοπρέπειας (αυτό σημαίνει “τιμή”), ικανό να έχει δικαιώματα και να αναλαμβάνει υποχρεώσεις που δεν του επιβάλλονται έξωθεν και άνωθεν (διατάξεις και κανονισμοί). Αυτό συμβάλλει καθοριστικά στην ψυχική του συγκρότηση και στην κοινωνικοποίησή του. Ταυτόχρονα, το Συμβόλαιο Τιμής αντιπαλεύει  την απαξίωση της παράστασης της παιδείας και τον εκτροχιασμό κάποιων συμπεριφορών (π.χ. βία, bullying, επιθετικότητα…). Διατυπώνει μια συνεκτική πλατφόρμα, μια δέσμη αρχών και ιδεών, ώστε σχολείο, οικογένεια και κοινωνία να εναρμονίζονται παιδαγωγικά σε μια κοινή βάση. Έτσι, λειτουργεί και σαν άτυπη “σχολή γονέων”, με ευεργετικά αποτελέσματα ακόμη και σε συνθήκες όπου συστηματικές τέτοιες σχολές δεν είναι διαθέσιμες.

 

  • “Το παιδί καθενός είναι μοναδικό και ξεχωριστό για τον ίδιο. Ωστόσο, είναι παιδί ανθρώπων όπως κάθε παιδί ανθρώπων. Διαφορετικό, αλλά ίσο με τα άλλα και όχι πριγκίπισσα ή βασιλόπουλο” σημειώνει η πρώτη αρχή, η οποία και προκάλεσε  αντιδράσεις για τη χρήση των λέξεων “πριγκίπισσα” και “βασιλόπουλο”. Έφταιξε το timing ή κάτι άλλο; Γιατί δημιουργήθηκε τόσος θόρυβος;

Το 2012, στο βιβλίο μου «Μιλώ για την κρίση με το παιδί» συνόψισα τα πορίσματά μου σχετικά με τον κυρίαρχο τρόπο ανατροφής των παιδιών μας ως εξής:

Το «παιδί υπερ-νάρκισσος» συγκροτείται ως αντικείμενο μεγαλομανιακών επενδύσεων και προβολών, που συνοψίζονται στη φαντασίωση «Ό,τι ήμουν εγώ και ό,τι δεν ήμουν εγώ, θα είσαι εσύ στον κύβο». Φαντασίωση στην αφετηρία της γονεϊκή, αλλά μετακινούμενη στο παιδί, με προφανή αποτελέσματα. Τώρα, αυτές οι φαντασιώσεις απειλούνται, ακρωτηριάζονται ή και ολωσδιόλου καταρρέουν. Μέσα από τα ερείπιά τους αναφύεται, κακόδεχτη και ενοχοποιημένη ταυτόχρονα αρνητικότητα, το «παιδί-χωρίς-ναρκισσιστικές-υπερπροσδοκίες». Το παιδί, το οποίο, αντί για «πριγκίπισσα» και «βασιλόπουλο» που «γ…ν και δέρνουν», φαίνεται να ξεπέφτει στην κατηγορία των κοινών θνητών, για τους οποίους μάλιστα η πατρίδα τους δεν μπορεί να εξασφαλίσει μια θέση στον ήλιο: Δηλαδή, στη συγκεκριμένη συνάφεια, το παιδί ως αντικείμενο πένθους.

Προφανώς, μια τέτοια περιεκτική διατύπωση επιβάλλει να διατηρούνται και ορισμένες εύλογες επιφυλάξεις ως προς την ακρίβειά της. Όσες τέτοιες επιφυλάξεις έτρεφα, ωστόσο, διαλύθηκαν ακριβώς από τη φύση των εν λόγω αντιδράσεων. Οι οποίες αναβλύζουν από μια κοινή δεξαμενή παθών, που ισοδυναμούν με πρόσδεση σε φαντασιώσεις (σε έναν «πειραγμένο» κόσμο) και άρνηση του πένθους της ναρκισσιστικής παντοδυναμίας. Και έχουν τρεις όψεις: ακρισία, ανοησία, δόλος. Επιβεβαιώνοντας ότι η εν λόγω διατύπωση χτύπησε εκεί που πονά: στη νοσηρή μυθολογία που κατέφαγε την Ελλάδα της εικονικής ευμάρειας, στον πυρήνα των «ψωνισμένων» φαντασιώσεών της.

Συνιστάται στους γονείς να ανατρέφουν τα παιδιά τους έχοντας επίγνωση του ότι: “Το παιδί καθενός είναι μοναδικό και ξεχωριστό για τον ίδιο. Ωστόσο, είναι ένα παιδί ανθρώπων όπως κάθε παιδί ανθρώπων: Διαφορετικό αλλά ίσο με τα άλλα, και όχι πριγκίπισσα ή βασιλόπουλο.” Κάποιοι είδαν εδώ ότι απαγορεύονται οι λέξεις «πριγκίπισσα» και «βασιλόπουλο». Ερώτηση κρίσεως (τη δανείζομαι από τον Τάκη Ψαρίδη στο facebook): Αν σου βάλουν έκθεση με αυτό το θέμα και απαντήσεις “Αυτό σημαίνει ότι δεν πρέπει οι γονείς να λένε ποτέ το παιδί τους πριγκίπισσα ή βασιλόπουλο”, τι βαθμό και σχόλιο θα περίμενες;

Εμφανώς, μια τέτοια παρανάγνωση μιλά για την προκατάληψη και/ή σκοπιμότητα εκείνου που είδε τέτοιες ανύπαρκτες απαγορεύσεις. Αυτό που πράγματι προτείνεται είναι η σαφής διάκριση ανάμεσα στη συναισθηματικά και φαντασιωσικά φορτισμένη σχέση των γονιών με “His Majesty the baby” (Φρόυντ), όπου και η κουκουβάγια μπορεί να προσφωνεί το παιδί της όπως θέλει, από τη μία, και στην επίγνωση της διαπροσωπικής και κοινωνικής πραγματικότητας, από την άλλη. Δηλαδή, συνιστάται (και πέραν της σύστασης, ουδέν) στους γονείς και σε κάθε εμπλεκόμενο στην ανατροφή του να μην τροφοδοτούν στο παιδί ναρκισσιστικές φαντασιώσεις παντοδυναμίας, εγωκεντρικές συμπεριφορές και καταφρονητικές στάσεις απέναντι στ’ άλλα παιδιά (αυτό δηλούν εδώ οι όροι “πριγκίπισσα” και “βασιλόπουλο”). Διαφωνεί κανείς με κάτι τέτοιο;

 

  • Αντιδράσεις σημειώθηκαν και για άλλα σημεία του “συμβολαίου τιμής”. Αυτό επιβάλλει την αναθεώρηση και την  επαναδιατύπωση κάποιων “αρχών”;

Οι αρχές και οι λέξεις που χρησιμοποιούνται έχουν αποτελέσει αντικείμενο προσεκτικού στοχασμού και λεπτομερούς επεξεργασίας. Φυσικά, δεν διεκδικώ το αλάθητο. Ωστόσο, αυτή τη στιγμή δεν βλέπω απολύτως καμία αρχή που να μπορεί να αμφισβητηθεί από οποιονδήποτε εχέφρονα και καλόπιστο άνθρωπο. Και καμία λέξη που να είναι ανακριβής ή άστοχη.

Όσοι αποφεύγουν τις ακριβείς λέξεις παραμένουν υπόδουλοι σε μια πραγματικότητα την οποία είτε την τρέμουν κι αρνούνται να την αντικρίσουν, είτε πολεμούν να την εξορκίσουν με μασκαρέματα και φτιασίδια. Χωρίς τις λέξεις ο λόγος εκπίπτει. Και χωρίς τον λόγο τα πράγματα γκρεμίζονται και σε πλακώνουν.

Είναι προτιμότερο λοιπόν, όσοι καλόπιστα σκανδαλίζονται να αντιληφθούν τα προφανή: Ό,τι είναι ευχάριστο και ανώδυνο δεν είναι απαραίτητα και καλό, ιδίως σε μία προβληματική κατάσταση. Και ό,τι πονάει επειδή αποδομεί ηδονικές αυταπάτες δεν είναι κακό, αλλά αναγκαίο.

Όσοι πάλι δήθεν «σκανδαλίζονται» κακόπιστα και δόλια, ας κοιταχτούν στον καθρέφτη, αν ακόμη σώζεται κάτι από την όρασή τους. Εκεί θα δουν το εξής: Δεν καλούμαι να δώσω λόγο για τις αποδιδόμενες σε μένα φαντασιώσεις κάποιων, ούτε για την ενόχληση που αισθάνθηκαν όταν οι φαντασιώσεις τους κατονομάστηκαν με τ’ όνομά τους. Οι ενεχόμενοι, ωστόσο, θα βοηθούσαν και τον εαυτό τους και τα παιδιά αν προβληματίζονταν για την παρανάγνωση στην οποία υπέπεσαν (οι εύπιστοι καλόπιστοι)  ̶  ή για τη ζημιά που προκαλεί στην παιδεία και στα παιδιά η ιδιοτέλειά τους (όσοι με μικροκομματικό δόλο άρχισαν αυτές τις προπαγανδιστικές μικρότητες).

 

  • Ποιες αρχές θεωρείτε, από τη θέση του ψυχιάτρου, ότι πρέπει να διέπουν τα σχολεία ώστε να υπάρχει εύρυθμη λειτουργία;

Κοινή αγάπη για τη γνώση, αμοιβαίος σεβασμός και έλλογοι κανόνες. Αυτές ακριβώς μεταγράφονται σε άμεσα εφαρμόσιμες ενέργειες τόσο στο Συμβόλαιο Τιμής όσο και στο σύνολο των προτάσεων που υποβλήθηκαν στον υπουργό Παιδείας [3].

 

 

* Η συνέντευξη όπως δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα Θεσσαλία και στο www.kifisia-life.gr (25 Σεπτεμβρίου 2016)


[1] Βλ. το βιβλίο μου «Bullying: Και όμως νικιέται!», εκδ. Μεταίχμιο 2016

[2] “Ψευτονταήδες στο σχολείο: Ο εφιάλτης ως Ιστορία”, «Αυγή» 26-07-15

[3] http://dialogos.minedu.gov.gr/wp-content/uploads/2016/04/protaseis_Krisi.pdf