Η πανδημία, οι ψυχές και οι λέξεις μας

ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΔΙΗΜΕΡΙΔΑ “Πίστη, ελπίδα και όραμα στον καιρό της πανδημίας”
Τμήμα Θεολογίας της Θεολογικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών
12-13 Μαρτίου 2021

ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΕΙΣΗΓΗΣΗΣ ΝΙΚΟΥ ΣΙΔΕΡΗ

Αρχικά επίπτωση του αδιανόητου, η πανδημία εξελίσσεται σε τρεις περιόδους. Η πρώτη είναι μάχη με αόρατο εχθρό. Η δεύτερη είναι μάχη με ορατό εχθρό. Και η παρούσα, τρίτη περίοδος, είναι μάχη με τη συνδυασμένη νοσογόνο δράση της επιδημιολογικής απειλής, της οικονομικής λογικής του συστήματος και των αντιφάσεων της ανθρώπινης κατάστασης, στο πλαίσιο της κυρίαρχης κουλτούρας του καταναλωτικού ναρκισσισμού. Και στις τρεις περιόδους, η παρατεταμένη εμπειρία της πανδημίας έχει δύο κύριες στρεσογόνες συνιστώσες: απειλή και απώλειες.

Το φάσμα του “αόρατου εχθρού” προσδιόρισε και τους λόγους που ανέλαβαν, και στη δημόσια και στην ιδιωτική και στη μύχια προσωπική σφαίρα, να πλαισιώσουν το τσουνάμι του απροσδόκητου που άλλαξε τα πάντα στη ζωή μας. Οι πυλώνες του εκφέρονται ως αυτονόητοι: Εμείς οι άνθρωποι υφιστάμεθα επίθεση τέτοιας φύσης, που μας προκαλεί σοκ, αναγκαστικές στάσεις άμυνας και αγωνιώδη αναμονή για το τί θα γίνει στο τέλος. Η προοπτική του εμβολιασμού και των φαρμάκων προσθέτει μια νέα πτυχή θετικών προσδοκιών. Όμως δεν καταλύει τη θεμελιώδη λεκτική ή μη αναπαράσταση της κατάστασης: Σοκ, παθητικότητα, άμυνα, αγωνία για το μέλλον. Η γλώσσα και η λογική του “Ν’ αντέξω, να γλυτώσω!”

Υπάρχει άραγε άλλη γλώσσα με πιο πρόσφορες λέξεις, οι οποίες να σέβονται την πραγματικότητα, αλλά να επάγουν άλλες στάσεις; Η αναζήτηση αυτού του λεκτικού συστήματος ορίζει το ερευνητικό πεδίο της προσέγγισής μας.

Οδηγός μας στη λεκτική αυτή μάχη είναι η μετάβαση από τις λέξεις και τη λογική του “Ν’ αντέξω, να γλυτώσω” στη γλώσσα και την πράξη του “Να νικήσουμε, να προχωρήσουμε”. Να πούμε τα πράγματα αλλιώς για να τα δούμε αλλιώς και να σταθούμε αλλιώς απέναντί τους. Τα πράγματα είναι αυτά που είναι, όμως τα ονόματα που τους δίνουμε επικαθορίζουν το βλέμμα μας και την πράξη μας σε σχέση με αυτά. Οπότε, το ζητούμενο επαναπροσδιορίζεται ως γλωσσικές οδοί μετάβασης από τη στάση “Πώς θα γλυτώσω;” στη στάση “Τι να κάνουμε για να κερδίσουμε την παρτίδα;”

Η προσφυγή σε βιβλικές αφηγήσεις διερευνάται επίσης ως δυνητικός τροφοδότης του εν λόγω ομιλητικού ήθους.