Το ερώτημα
Ο κοινωνικός δεσμός, ως τρόποι της συμβίωσης, έχει τρεις βασικές συνιστώσες:
• Μορφολογία σχέσεων και παιγνίων προσέγγισης ή αποφυγής του άλλου – ένα σύνολο διαδικασιών και συμβάντων, που τοποθετούν τα ανθρώπινα όντα εντός ή εκτός της εκάστοτε ορισμένης παιδιάς.
• Κανόνες συστημικού χαρακτήρα, που προσδιορίζουν τα υποδείγματα σχέσεων και αλληλεπιδράσεων, απ’ όπου προκύπτουν οι ποικίλες μορφικές παραλλαγές του κοινωνικού παιγνίου.
• Μυθοπλασίες που νοηματοδοτούν και τη μορφολογία και τους κανόνες και τον εαυτό τους, μέσα από επάλληλα (εναρμονιζόμενα, αποκλίνοντα ή και αλληλοσυγκρουόμενα) φίλτρα πρόσληψης και στίξης της εμπειρίας.
Αναπτύσσονται εδώ κάποιες σκέψεις γύρω από τρία ερωτήματα:
Πώς περιγράφεται, στις σύγχρονες δυτικές κοινωνίες, το πεδίο όπου σήμερα συγκροτείται ο κοινωνικός δεσμός; Ειδικότερα, τι επιπτώσεις έχει αυτό στη συγκρότηση υποκειμενικότητας; Και ποιά τα όρια του κοινωνικού δεσμού ως προς τη συγκρότηση υποκειμενικότητας;
Το πρώτο σκέλος αφορά όλες τις ανθρώπινες και κοινωνικές επιστήμες. Το δεύτερο και τρίτο, όλως ιδιαιτέρως την ψυχανάλυση, υπό το πρίσμα της θεμελιώδους ερώτησης: Πώς λειτουργεί σήμερα η συστατική δυσφορία μέσα στον πολιτισμό;
Το πεδίο
Η πρώτη βασική διάσταση του πεδίου εμφανίζεται ως φυσικοποίηση των ιστορικών παραμέτρων:
• Το οικονομικό σύστημα (φιλελεύθερη καπιταλιστική παγκοσμιοποίηση)
• Η κοινωνική δομή (ταξικές και περιφερειακές ανισότητες)
• Η πολιτική διαδικασία (εικονικά και απρόσιτα στους πολλούς παίγνια εξουσίας και επιρροής)
επιδεικνύουν, με βάναυσο θράσος, ως φυσική και ανυπέρβλητη κατάσταση (“τέλος της ιστορίας”) την άνομη απόλαυση των ισχυρών. Όπου δεσπόζει ο φετιχισμός του χρήματος, του εμπορεύματος και της τεχνολογίας (“η καθεαυτή κινούμενη ζωή όλων εκείνων που είναι νεκρά”, κατά Χέγκελ).
Η δεύτερη βασική διάσταση του πεδίου αφορά την κοινωνία των πολιτών. Εδώ, τα συστήματα λόγου, οι κοινωνικές αναπαραστάσεις, οι θεσμοί και οι διαπροσωπικές ή συλλογικές αλληλεπιδράσεις προβάλλονται ως απόλυτα σχετικές κατασκευές, που δεν καταναγκάζονται από, ούτε και προσφύονται σε πραγματικότητες – έστω, αναπλάθοντάς τες ή προσδιορίζοντάς τες ως διακυβεύματα του κοινωνικού και ιστορικού γίγνεσθαι. Άναρχες (δίχως αρχές) και ανυπόστατες κατασκευές, που δεν υφίστανται κανένα άξιο λόγου έλεγχο από την αρχή της πραγματικότητας και “τον Θεό μας, τον Λόγο” (κατά τον άθεο Φρόυντ). Η εντύπωση ότι όλα παίζουν, αν και τίποτε καθοριστικό δεν διακυβεύεται, αφού “η ζωή είναι αλλού”, κατά το αγοραίο στερεότυπο των κηρύκων του life style.
Έτσι, η υπερβατικότητα της ανισότητας και το ανυπόστατο της αλληλεγγύης τίθενται ως αυτονόητη διπλή μήτρα παντός κοινωνικού δεσμού.