Lockdown – Ψυχολογικές επιπτώσεις / «Βάλσαμο η συντροφιά, αλλά το πολύ μαζί αρρωσταίνει»

  • Post category:Media / Συνεντεύξεις
  • Reading time:Χρόνος ανάγνωσης 3 λεπ.

Ο ψυχίατρος, ψυχαναλυτής και συγγραφέας Νίκος Σιδέρης μιλά στο avgi.gr για το πώς μπορούμε να πολεμήσουμε το στρες από τον κορωνοϊό, τον «αόρατο εχθρό».

«Η ίδια η ανθρώπινη σχέση έχει υποστεί ένα μεγάλο πλήγμα» υπογραμμίζει ο Νίκος Σιδέρης για την πανδημία του κορωνοϊού, που πλήττει όχι μόνο την Ελλάδα αλλά και ολόκληρο τον κόσμο. Σε μια περίοδο αβεβαιότητας και αγωνίας, που ούτε πότε θα αρθεί το lockdown δεν ξέρουμε ακόμη, ο γνωστός ψυχίατρος, ψυχαναλυτής και συγγραφέας επισημαίνει στο avgi.gr ότι είναι τελείως διαφορετική η κατάσταση για όσους βιώνουν την εμπειρία μαζί με άλλους και για εκείνους που τη βιώνουν μόνοι τους. Συνιστά έτσι έναν συνδυασμό παρέας, αλλά και μοναχικότητας που είναι όπως λέει τελείως απαραίτητη. Τονίζει ότι είναι ευκαιρία να γνωρίσουμε τον κόσμο των παιδιών μας, ενώ δηλώνει αισιόδοξος για τους ηλικιωμένους, που μαθημένοι σε αντιξοότητες μπορούν με έμπρακτη ανθρώπινη επαφή να ξεπεράσουν κι αυτή  την κατάσταση.

Διωκτικό άγχος και παρατεταμένο στρες

Θέτοντας το πλαίσιο, μέσα στο οποίο ζούμε την εμπειρία της πανδημίας, ο Ν. Σιδέρης επισημαίνει ότι υπάρχουν δύο ιδιαιτερότητες σ’ αυτή την κατάσταση. Αυτή της «μάχης με έναν αόρατο εχθρό», αλλά και της εξαιρετικά παρατεταμένης εμπειρίας.

«Ένα σμήνος, δισεκατομμύρια αόρατα πλασματάκια επιτίθενται στο σώμα σου απειλώντας και τη ζωή σου. Αυτό είναι ένα κλασικό μοτίβο στα θρίλερ. Είναι η καλύτερη εικονογράφηση αυτού που λέμε διωκτικό άγχος» σημειώνει χαρακτηριστικά, αναφέροντας ως παράδειγμα, τα «Πουλιά» του Χίτσκοκ, αντίστοιχες ταινίες με έντομα ή ακόμη και τον «Πόλεμο των Άστρων» με τα εκατομμύρια κλώνους να επιτίθενται. 

Ταυτόχρονα με την απειλή που δεν μπορούμε να ελέγξουμε, το πρόβλημα είναι ότι η εμπειρία της έχει ήδη διαρκέσει πολύ μεγάλο διάστημα. «Αν κρατούσε μόνο το περίφημο πρώτο κύμα, τώρα θα λέγαμε ότι είναι ένας θρίαμβος των ανθρώπων, τους διαλύσαμε τους επιτιθέμενους. Αλλά επειδή υπάρχει κατά κύματα – είμαστε στο δεύτερο κύμα, τώρα λέμε και για τρίτο κύμα – γεννιέται ένα παρατεταμένο στρες όπως λέμε, δηλαδή καταπονείται και η ψυχή και το σώμα μας, καθώς όταν είσαι κλεισμένος δεν μπορείς να γελάσεις, να χαρείς» σημειώνει.

Όπως παρατηρεί, αν ζούσαμε στο Μεσαίωνα, που κάθε τόσο ερχόταν και μία επιδημία, θα βιώναμε αυτή την κατάσταση διαφορετικά. «Αλλά ζούμε στον 21ο αιώνα, που πιστεύαμε ότι αυτά τα πράγματα ανήκουν σε παλιές μακρινές εποχές» σημειώνει. 

Και μέσα σε όλα αυτά ο «αόρατος εχθρός» αυτός δεν είναι σε μια γωνία και σε περιμένει, όπως στα θρίλερ. «Το τυπικό σενάριο είναι πως είναι πάνω σε έναν άλλο άνθρωπο, που άμα έρθει κοντά σου πηδάει επάνω σου. Αυτό θα πει ότι όσο πιο κοντά έρθει ο άλλος, τόσο θεωρητικά αλλά και μέσα στη φαντασία, δυναμώνει η αγωνία μήπως έχει τον ιό» αναφέρει ο Ν. Σιδέρης. «Γι’ αυτό το λόγο και το πρώτο θύμα της πανδημίας ήταν η ανθρώπινη σχέση. Ειδικά με όσους είναι πιο κοντά μας, γεννιέται κάθε τόσο η αμφιβολία. Ο κάθε άνθρωπος αλλά ειδικά οι κοντινοί μου άνθρωποι από εκεί που ήταν φορείς στοργής ξάφνου γίνονται φορείς απειλής. Αυτό γεννά ένα πάρα πολύ δύσκολο στοιχείο να το διαχειριστούμε» υπογραμμίζει. 

«Media και εξουσίες ρίχνουν λάδι στη φωτιά»

Παράλληλα, όπως αναφέρει ο Ν. Σιδέρης, και ενώ από την αρχή της, η πανδημία πλαισιώθηκε με ισχυρό έγκυρο λόγο από τους επιστήμονες, τα media και οι εξουσίες αναζωπυρώνουν τα άγχη των ανθρώπων. 

«Τα media πουλάνε φόβο και λαγνεία. Και εδώ έχεις μια αστείρευτη πηγή φόβου» σημειώνει χαρακτηριστικά «Αυτό είναι δυστυχώς ένα μέρος της εμπορευματοποιημένης διακίνησης της πληροφορίας» συμπληρώνει.

Όσο για τις εξουσίες, όπως τονίζει, «έχουν κάθε λόγο να καλλιεργούν μια ψυχολογία υποταγμένου ψοφοδεούς υποκειμένου». Να καλλιεργούν με άλλα λόγια την εκδήλωση των φόβων και υπορρήτως το μίσος για όποιον θα μπορούσε να μας απειλήσει επειδή δεν προσέχει αρκετά, επειδή δεν νοιάζεται. «Αυτό είναι ένα ακόμη δείγμα για μια τάση που ξεκίνησε εδώ και μισό αιώνα, τη διαμόρφωση μιας κοινωνικής ψυχολογίας νεοφεουδαλικού τύπου της οποίας η αρχή είναι “προστατεύω άρα υποχρεώνω”» εξηγεί. 

Μάλιστα, ο Ν. Σιδέρης κάνει μια ιδιαίτερη παρατήρηση για τη χώρα μας. «Πριν τη μεγάλη οικονομική κρίση στην Ελλάδα είχαμε αφομοιώσει την ιδέα ότι είμαστε, ο καθένας από εμάς και όλοι μαζί, ένας άτρωτος καλοπερασάκιας. Αυτή η αυταπάτη μας πήρε σβάρνα. Η προηγούμενη κρίση έπληξε βαρύτατα το καλοπερασάκιας. Και αυτή, το άτρωτος» σημειώνει. «Να πώς συνδέονται σε επίπεδο κοινωνικό και προσωπικό, η προηγούμενη κρίση των μνημονίων και η κρίση του κορωνοϊού. Και η μία δυστυχώς συμπληρώνει την άλλη. Πάνω στην πληγή έρχεται και άλλη πληγή. Αυτή είναι μια ιδιαιτερότητα ελληνική, δεν έζησαν όλες οι χώρες μια 10ετία δυστυχίας» αναφέρει.

Η ανθρώπινη σχέση απαραίτητη σε κουλτούρες όπως η ελληνική 

Ο Ν. Σιδέρης υπογραμμίζει ότι τη δοκιμασία της πανδημίας τη βιώνουν με τελείως διαφορετικό τρόπο όσοι μοιράζονται την εμπειρία με άλλους και όσοι είναι μόνοι τους. «Αυτοί που το ζουν μαζί με άλλους, παρά τις εντάσεις που μπορεί να έχεις, έχουν το καλύτερο εργαλείο στο χέρι τους που είναι ακριβώς η ανθρώπινη σχέση. Ότι δηλαδή, μαζί θα το περάσουμε, πες μου τον πόνο σου, θα σου πω και εγώ τον δικό μου. Έχεις και να τσακωθείς και να αγκαλιαστείς και να σε φροντίσουν και να φροντίσεις» αναφέρει χαρακτηριστικά. Όπως τονίζει, μια λειτουργική ανθρώπινη σχέση με όλα τα ελαττώματά της «δεν παύει να είναι μια από κοινού επεξεργασία, η οποία μάλιστα σε κουλτούρες αλληλεγγύης όπως η ελληνική είναι από τα μεγαλύτερα βάλσαμα που μπορείς να έχεις». 

Ωστόσο, ξεκαθαρίζει: «Το πολύ συνέχεια με τον άλλον σε αρρωσταίνει. Και το εννοώ. Πρέπει κάθε άνθρωπος να έχει κάθε ημέρα ένα κομμάτι χώρου και χρόνου μόνο για τον εαυτό του. Όσο η παρέα είναι ζωοδότρα, αν είναι υποχρεωτική και αδιάλειπτη είναι νοσηρή». Έτσι συμβουλεύει ο καθένας να βρίσκει τον τρόπο να μείνει μόνος τους για 20 με 30 λεπτά την ημέρα. «Χρειάζεται να μένεις μόνος με τον εαυτό σου και να χαζεύεις. Αυτό είναι το ρήμα, να χαζεύεις. Είναι σωτήριο» λέει.

Ο Ν. Σιδέρης υπογραμμίζει ότι τα καλύτερα μέσα για την αντιμετώπιση της δύσκολης αυτής κατάστασης είναι να ακούει κανείς τον έγκυρο λόγο, η ανθρώπινη σχέση και μια ευρυγώνια ματιά. «Μην κολλάς στον κορωνοϊό. Ο κορωνοϊός θα φύγει, τα υπόλοιπα καλά και κακά θα μείνουν. Να στρέφεσαι στο να γνωρίσεις τον άλλον, να σε γνωρίσει και ο άλλος καλύτερα, να καλλιεργήσεις τη σχέση σου με τα πνευματικά αγαθά, μια ταινία, ένα ανάγνωσμα» σημειώνει. Και φυσικά, να χρησιμοποιεί κανείς το χιούμορ, που σύμφωνα με τον ίδιο είναι «πραγματικά μια υπερβατική στρατηγική».

Για τους μοναχικούς ανθρώπους, ο Ν. Σιδέρης το μόνο που έχει να προτείνει είναι να βρουν έναν άλλο άνθρωπο να μιλήσουν. «Υπάρχουν ευτυχώς πολλοί φορείς, άνθρωποι που μπορείς να πάρεις τηλέφωνο και να πεις “θέλω να μιλήσω”. Το θεωρώ σωτήριο. Όλα τα άλλα έρχονται δεύτερα» τονίζει.

Να αξιοποιήσουμε την ευκαιρία να γνωρίσουμε τον κόσμο των παιδιών

Σε ό,τι αφορά τα παιδιά, που βιώνουν και εκείνα τον εγκλεισμό αλλά και τον φόβο και την ανησυχία των μεγάλων, ο Ν. Σιδέρης σημειώνει ότι είναι ευκαιρία να έρθουμε κοντά τους στον δικό τους κόσμο

«Να τους πούμε ότι δίνουμε έναν δύσκολο αγώνα, αλλά ο καθένας μπορεί να φερθεί γενναία και ιπποτικά όπως οι υπερήρωες που θαυμάζουν. Δηλαδή, κάντο όπως ο Μπάτμαν ή όποιος άλλος υπερήρωας τους αρέσει. Μην φοβάσαι. Να καταλάβουν ότι με γενναιότητα και βοηθώντας ο ένας τον άλλον θα καταφέρουμε να τα βγάλουμε πέρα στη χειρότερη δοκιμασία και να νικήσουμε» επισημαίνει. «Και δεύτερον, να τους εξηγήσουμε ότι ο ρόλος ο δικός τους είναι σπουδαίος, μπορούν να βοηθήσουν τους ανθρώπους, να τους προστατέψουν με το να προσέχουν και με το να τους κάνουν παρέα έστω και λίγο» προσθέτει.

Η έμπρακτη επαφή δίνει ασφάλεια στους ηλικιωμένους

Τέλος, σε ό,τι αφορά τους ηλικιωμένους που αισθάνονται να απειλούνται από τον κορωνοϊό περισσότερο, ο Ν. Σιδέρης υπογραμμίζει: «Οι Έλληνες ηλικιωμένοι κατά κανόνα ξέρουν τι θα πει δυσκολία και αναποδιά. Δεν είναι άνθρωποι που έχουν περάσει μια ζωή στον καναπέ και στις μεγάλες ανέσεις. Είναι ψημένοι στην αντιξοότητα, γι’ αυτό και ψυχολογικά δεν τους φοβάμαι». 

Ωστόσο, σημειώνει ότι μπορεί να τους πλήξει η μοναξιά και η αδιαφορία. «Αν καταφέρνουν να είναι κοντά στους άλλους, αν οι άλλοι είναι κοντά τους με έμπρακτη επαφή και με την έγνοια τους να φαίνεται – για παράδειγμα να τους πούμε “μισό λεπτό να πλύνω τα χέρια μου για έρθω κοντά σου παππού” – αυτά τα απλά πράγματα θα τους παράσχουν όλη την ασφάλεια» υπογραμμίζει.