Καλωσόρισμα στην τέχνη του ψυχολόγου
Βλέπουμε λοιπόν ότι οι δυσνόητοι καιροί έχουν απτές και καίριες επιπτώσεις, με μάλλον βαρύ ανθρώπινο τίμημα, προσωπικό και συλλογικό. Άρα, η Ψυχολογία και οι ψυχολόγοι επιφορτίζονται με στρατηγικές αποστολές: Να συμβάλουν στην κατανόηση της κατάστασης· να υποστηρίξουν τη σκέψη και τα συναισθήματα που πλήττονται· να παράσχουν ό,τι απαιτείται σε όσους δεν μπορούν να αντεπεξέλθουν στις άγριες καταπονήσεις.
Νέες και νέοι ψυχολόγοι, τώρα θα λειτουργήσετε με νέους τρόπους σε νέες χώρες ̶ ιδεωδώς, με ρίσκο κι απόλαυση. Σας καλωσορίζω, σας καλωσορίζουμε στον κόσμο της τέχνης μας. Η οποία έχει μακρά παράδοση και ισχυρά εργαλεία, ώστε να μετατρέπει το ανείκαστο σε παράσταση, το κενό νοήματος σε λόγο, την οδύνη σε τραγικότητα, το αδιανόητο σε επίγνωση, το τραύμα σε υποκειμενικότητα. Να υποδέχεται όχι κάποιο ά-λογο άτομο σε κάποιον κόσμο ανυπόστατο. Αλλά ένα αυτόνομο, επιθυμούν και ηθικό υποκείμενο. Ένα υποκείμενο εμπειρίας, συναισθήματος και λόγου. Ήτοι, ένα υποκείμενο εν κοινωνία, εφόσον ο λόγος συγκροτεί κοινωνικό δεσμό.
Μ’ αυτή την έννοια, Ψυχολογία και Ψυχολόγος μπορούν να συμβάλουν στο κοινό έργο που θα μετουσιώσει την κρίση σε αναβάθμιση της ύπαρξης. Χωρίς φόβο και χωρίς αυταπάτες, όσο είναι ανθρωπίνως δυνατόν.
Ειδικότερα: Τι απαιτήσεις έχει το έργο του Ψυχολόγου, ιδίως σ’ αυτούς τους δύστροπους καιρούς;
Όλοι οι νόμοι και οι προφήτες του λειτουργήματος του Ψυχολόγου θα μπορούσαν να συμπυκνωθούν σε μία πρόταση: Το όργανο της γνώσης και της πράξης (ο ψυχολόγος) οφείλει να είναι έτσι δουλεμένο και ρυθμισμένο, που να συναντά τον άλλον και τα πράγματα υπό βέλτιστες συνθήκες. Κλειδί δε για την επίτευξη αυτού του ιδεώδους είναι το να μη συγχέεις τον δικό σου κόσμο με τον κόσμο του άλλου. Να μη συγχέεις την ιστορία σου, τη ζωή σου, την ψυχή σου, τα τραύματά σου, τα φαντάσματά σου, τον τρόπο σκέψης και συμπεριφοράς σου με τα αντίστοιχα του άλλου. Ήτοι, να μη συγχέεις τα δικά σου σημαίνοντα και τις δικές σου φαντασιώσεις, με τα σημαίνοντα και τις φαντασιώσεις του άλλου. Να μη θεωρείς τον άλλον τροποποιημένο μεν, αλλά πάντως είδωλο του Εγώ σου.
Αυτή η ιδεώδης συνθήκη έχει δύο μείζονα συστατικά: Αυτογνωσία και Εναρμόνιση.
Αυτογνωσία σημαίνει ένδον σκάπτε: Εσωτερική αναζήτηση και επεξεργασία. Που εντοπίζουν τις αυταπάτες και τα φαντάσματα. Απαλλάσσουν το υποκείμενο από τα ψεύτικα προσωπεία και φορέματα. Και του επιτρέπουν να μη συγχέει τον δικό του κόσμο με τον κόσμο του άλλου και με τον κόσμο ως Άλλο. Η αυτογνωσία βεβαίως δεν χαρίζεται: Κατακτάται με διαρκή, συστηματική διερώτηση, μαθητεία, άσκηση και μελέτη.
Εναρμόνιση πάλι σημαίνει καλή συνάντηση: Δηλαδή, ότι ο ψυχολόγος συναντά τον άλλον και τα πράγματα με σεβασμό στην ετερότητα, στην εμπειρία και στην αναπομείωτη ιδιαιτερότητα κάθε πλάσματος και κάθε κατάστασης. Ιδιαιτερότητα που κατά κανόνα απέχει σημαντικά από εξυπονοούμενες παραδοχές, προκαταλήψεις και έτοιμα σχήματα που τόσο αναπόφευκτα κατασκευάζει το Φαντασιακό, προσωπικό και συλλογικό ̶ με ιδιαίτερη μάλιστα ένταση σε καιρούς πολέμου κατά της σκέψης, συναισθηματικής πνιγμονής και διάχυτης μισαλλοδοξίας, όπως στη σημερινή κρίση.
Αυτογνωσία και εναρμόνιση είναι οι δύο αρετές, που επιτρέπουν στον Ψυχολόγο να ασκεί το λειτούργημά του με επίγνωση, ήθος, ρεαλισμό και γαλήνη ̶ όσο είναι ανθρωπίνως δυνατόν.
Νέες συναδέλφισσες και νέοι συνάδελφοι, καλώς ορίσατε στον κόσμο της Ψυχολογίας. Καλώς ορίσατε στον κόσμο των ανθρώπων. Όλοι εμείς (οι βιολογικοί, θεσμικοί και πνευματικοί πρόγονοί σας) σας αντικρίζουμε με εμπιστοσύνη και σας ευχόμαστε δύναμη κι ευαισθησία στον καλό σας δρόμο!
Ομιλία του Νίκου Σιδέρη στην τελετή ορκωμοσίας του τμήματος Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης (2-12-15)