You are currently viewing Το φάντασμα της επιλογής

Το φάντασμα της επιλογής

  • Post category:Δοκίμια
  • Reading time:Χρόνος ανάγνωσης 2 λεπ.

ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΑ

Από το ευρύ φάσμα των ανθρωπολογικών πορισμάτων, ιδιαίτερη αξία ως προς τους μηχανισμούς της επιλογής έχει το εξής: Ο πολιτισμός είναι ένα σύστημα στίξης της εμπειρίας, που βασίζεται στην εσωτερίκευση απρόσωπων κατασκευών, επικαθορίζοντας έτσι την ψυχική συγκρότηση των υποκειμένων που μετέχουν του εν λόγω πολιτισμού – σε συμφωνία με τη ρήση του Ηράκλειτου «του λόγου δ’ εόντος ξυνού ζώουσιν οι πολλοί ως ιδίαν έχοντες φρόνησιν». Αυτοδήλως, κανείς πολιτισμός δεν είναι ακριβής και εξαντλητική αναπαράσταση και κωδικοποίηση ούτε της αντικειμενικής πραγματικότητας, ούτε της υποκειμενικότητας των μελών του, ούτε της πρόσφορης πρακτικής σχέσης με τον κόσμο. Γι’ αυτό κάθε πολιτισμός συμπληρώνει ό,τι του διαφεύγει με ισχυρές μυθοπλασίες και κανονιστικές επινοήσεις. Αλλά, παράλληλα, για τον ίδιο λόγο, η υποκειμενικότητα ξεχειλίζει από τα πλέγματα, τα δοχεία και τους καταναγκασμούς του πολιτισμού της, γεννά την κατά Φρόυντ  «δυσφορία / δυστυχία μέσα στον πολιτισμό» και, τελικά, καταλήγει στο ότι κάθε άνθρωπος  [μέσω του συμπτώματος ή του συνθέματός του / sinthome]είναι σύμπτωμα της εποχής του (του πολιτισμού και της ιστορίας του) – και όχι, όπως εύκολα τίθεται ως αυτονόητο, «έκφραση της εποχής του». Συνεπώς, και η ανθρωπολογική προσέγγιση συγκλίνει με τις προηγούμενες στο ότι η εν κοινωνία υποκειμενικότητα υφίσταται μεν την συνθλιπτική πίεση των περιβαλλοντικών συνθηκών, αλλά διατηρεί πάντοτε, αναπόφευκτα, αναγκαία, έναν πυρήνα ανεξημέρωτης «αγριότητας», αναπομείωτο στις συνθήκες και, γι’ αυτό, καταδικασμένο να είναι ελεύθερος και να διαμορφώνει προσωπικές μυθολογίες. Όπου εντάσσονται και επιλογές του υποκειμένου – ακόμη και η προσωπική μυθοπλασία του ως προς το ερώτημα της επιλογής.

Μια δραματικότατη όσο και εύγλωττη εικονογράφηση της όλης αυτής λογικής παρέχει η ιστορία της Μασάντα. Παραπέμπω στο βιβλίο μου «Αρχιτεκτονική και Ψυχανάλυση: Φαντασίωση και Κατασκευή», εκδόσεις Futura, σελ. 64-67.

Εκεί οι πολιορκημένοι αποφάσισαν να σκοτώσουν οι άνδρες τα παιδιά και τις γυναίκες τους και ύστερα να αυτοκτονήσουν. Έτσι και έγινε-μόνο με ορισμένες εξαιρέσεις: Κάποιες στιγμές, παρά τη συνθλιπτική δραματικότητα της μεταφυσικά και ηθικά στέρεα θεμελιωμένης επιλογής, ορισμένα μαχαίρια λύγισαν. Κι έτσι επέζησαν κάποια γυναικόπαιδα, που αφηγήθηκαν όσα έγιναν ή δεν έγιναν. Βλέπουμε λοιπόν ότι η υποκειμενικότητα είναι αδύνατον να απομειωθεί ολοκληρωτικά στις περιβάλλουσες πραγματικότητες και αγορευτικότητες –ακόμη και αν αυτές περιβάλλονται την ενδυμασία της συλλογικής και προσωπικής ελεύθερης επιλογής.