«Φροϋδικό ασυνειδητο» η «άλλη σκηνή»
Ως φροϋδικό ασυνείδητο νοείται εδώ το εξής:
Ένας τόπος (4.1) μέσα στην ανθρώπινη ψυχική οργάνωση – μιά περιοχή του «ψυχικού οργάνου», μια πτυχή της ψυχής. Τόπος εγγραφών, αποτυπωμάτων της προσωπικής ιστορίας, ιχνών, που εκπροσωπούν την ενόρμηση ως ψυχικές μορφές, οι οποίες αντιστοιχούν σε παραστάσεις πραγμάτων. Τόπος, του οποίου η λειτουργία διέπεται από την πρωτογενή διαδικασία – παράγοντας σημειωτικούς ανασυνδυασμούς και μετασχηματισμούς των συστατικών του στοιχείων.
Μερικές διευκρινήσεις είναι ίσως χρήσιμες:
• Το φροϋδικό ασυνείδητο δεν είναι ένα «άλλο εγώ», κάτι σαν «αόρατο τμήμα» μιας «διχασμένης προσωπικότητας» –αλλά ένα συστατικό τμήμα της ψυχικής οργάνωσης, ένα δομικό δεδομένο της συγκρότησης του υποκειμένου, μια «άλλη σκηνή» στην οποία «δρώνται» (4.2) ουσιαστικά συμβάντα του υποκειμενικού «δράματος» – ένα υποσύστημα με καθορισμένη θέση, δομή, λειτουργία και σχέσεις με τα άλλα υποσυστήματα, που απαρτίζουν το σύνολο «ψυχικό σύστημα» (4.3).
• Τα συστατικά του στοιχεία αντιστοιχούν σε εγγραφές «μνημονικών ιχνών», τα οποία παραπέμπουν σε καίριες στιγμές της προσωπικής ιστορίας του υποκειμένου. Στιγμές, όπου η εκδήλωση των ενορμήσεων κρίθηκε ανυπόφορη, τραυματική – και, γι’ αυτό, το ίχνος, που εκπροσωπεί αυτή την εκδοχή των ενορμήσεων στην ψυχική ζωή, (επισημάνθηκε και χαρακτηρίσθηκε ως persona non grata για την επικράτεια του συνειδητού. Αυτή η παραπομπή σε «έκπτωτες ηδονές και μύχια πένθη» κινητοποιεί μια ενεργή διαδικασία απώθησης, που λογοκρίνει την ένταξη αυτών των σημαινουσών εγγραφών στον συνειδητό πόλο της ψυχικής οργάνωσης (4.4).
• Η υφή και η υπόσταση αυτών των εγγραφών αντιστοιχεί σε παραστάσεις πραγμάτων – δηλαδή σε ένα παραστατικό-εικονιστικό σύστημα, διαφορετικό από το γλωσσικό σύστημα, που συγκροτείται με παραστάσεις λέξεων. Στο φροϋδικό ασυνείδητο, μάλιστα, ακόμη και οι παραστάσεις λέξεων απογυμνώνονται από τη μη παραστατική – εικονιστική τους διάσταση και θεωρούνται παραστάσεις πραγμάτων, υποκείμενες σε ανάλογη μεταχείριση από τους μηχανισμούς του ασυνειδήτου (4.5).
• Η λειτουργία των μηχανισμών του ασυνειδήτου παράγει ανασυνδυασμούς και μετασχηματισμούς των συστατικών του στοιχείων (μνημονικά ίχνη παραστατικού χαρακτήρα), που διαμορφώνουν σημειωτικά πλάσματα, «εικαστικά μορφώματα», «σενάρια» και «προτάσεις» σε γλώσσα «πλαστική» (4.6).
Τα σημειωτικά αυτά πλάσματα αντιστοιχούν στη φαντασίωση – δηλαδή σε σημειωτικές κατασκευές, σε φανταστικές πραγματώσεις, όπου «σκηνοθετείται» το υποκείμενο σε εκδοχές των προσδιορισμών του, οι οποίοι παραπέμπουν στην εκπλήρωση της επιθυμίας, μέσω αντίστοιχης μορφοποίησης του αντικειμένου της.
Η ασυνείδητη φαντασίωση εκφράζει κατ’ εξοχήν τη δημιουργική δραστηριότητα του υποκειμένου στο πεδίο και με τους όρους της ψυχικής πραγματικότητας.