Ο Ηράκλειτος και η γηραιά κυρία

Παρατηρώντας ανθρώπους και έντομα, ο Ηράκλειτος έφτιαξε μια παρομοίωση: «Όπως μια αράχνη στο κέντρο του ιστού της, μόλις μια μύγα κόβει ένα νήμα του, το αισθάνεται και τρέχει γρήγορα σαν να υπέφερε για το κομμένο νήμα, έτσι και η ψυχή του ανθρώπου, όταν ένα μέρος του σώματος τραυματίζεται, ορμάει προς τα ‘κει σαν να μη μπορεί να υποφέρει τη λαβωματιά του σώματος με το οποίο είναι δεμένη γερά και αρμονικά.»

Πρόσφατα, μια γηραιά κυρία διέδραμε τη μακρά δοκιμασία ενός μεταστατικού καρκίνου. Κάποια στιγμή είπε: «Ευτυχώς που δεν έχει θιγεί το κεφάλι, η γνώση». Λίγους μήνες αργότερα, προετοιμαζόταν για μια επώδυνη, ως προς τις ανατομικές συνέπειές της, επέμβαση. Λίγο νωρίτερα την είχε αποκλείσει λέγοντας «Παρά κάτι τέτοιο, καλύτερα να πεθάνω». Όμως τώρα είπε: «Ας γίνει ό,τι γίνει. Τουλάχιστον να μην πονάω».

Θα δούμε σε λίγο πού παραπέμπουν τέτοιες αποφάνσεις, που παράγει η εμπειρία του πάσχειν και του πόνου.

 Νόσος και ψυχή

Η πληροφορία από το πάσχον σώμα (και όχι μόνο στον καρκίνο) φτάνει στην ψυχή από δύο διαύλους:

Πρώτο, τις αισθητικο-κινητικές οδούς. Διεπαφή εδώ μεταξύ σωματικού και ψυχικού είναι το σωματικό σχήμα (homunculus).

Δεύτερο, μέσα από την εμπειρία του σώματος και, γενικότερα, της ύπαρξης που φέρεται από το πάσχον σώμα. Η διαμεσολάβηση εδώ είναι η εικόνα του σώματος, κάνναβος (πατρόν) του φαντασιακού. Ενώ η σύνταξη της εν λόγω εμπειρίας συντελείται κυρίως μέσα στις φαντασιώσεις.

Εικόνα του σώματος είναι η ασυνείδητη φαντασιακή αναπαράσταση του σώματος, στην οποία αποτυπώνεται η ιστορία των συγκινησιακών εμπειριών του υποκειμένου. Είναι επισεσημασμένη από τις ενορμήσεις (π.χ. στοματική απόλαυση και καταστροφικότητα), τα τραύματα, τις ταυτίσεις, τις […]

Διάλεξη στο 3ο Επιστημονικό Forum “Ογκολογία: Quo vadis?”

Αρεόπολη, 5-7 Οκτωβρίου 2018

ΠΡΟΛΟΓΙΚΑ

Όταν κλήθηκα να αναπτύξω αυτό το θέμα, αισθάνθηκα ευχαρίστηση και παραξένισμα.
Ευχαρίστηση διαπιστώνοντας ότι η σύγχρονη ιατρική χτίζει διεπιστημονικές γέφυρες.
Το παραξένισμα πάλι συναρτάται με την επίγνωση της πολυπλοκότητας των σχέσεων ανάμεσα στον εγκέφαλο και τον νου.

Απευθύνθηκα λοιπόν σ’ έναν φίλο, καθηγητή Ψυχιατρικής, για να σχολιάσει τον όρο “κυρίαρχος”. Η απάντησή του ήταν: “Εδώ μπλέξαμε! Αν πούμε ότι κυρίαρχος είναι ο εγκέφαλος, είμαστε αριστοτελικοί. Αν πούμε ότι κυρίαρχος είναι ο νους, είμαστε πλατωνιστές. Τίποτε, Νίκο, τίποτε! Όταν βλέπω τέτοια διλήμματα, τρέχω να κρυφτώ.”

Γέλασα, φυσικά. Αλλά δεν έτρεξα να κρυφτώ. Ήρθα εδώ, να συζητήσουμε. Προφανώς, δεν τρέφω τη φρεναπάτη ότι κατέχω την τελική απάντηση. Θα περιγράψω λοιπόν τα φαινόμενα και, στη συνέχεια, θα αναζητήσουμε πιθανές απαντήσεις.

ΕΓΚΕΦΑΛΟΣ ΚΑΙ ΝΟΥΣ : ΔΥΟ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ

 Η σχέση εγκεφάλου και νου συνοψίζεται στα εξής:

Ο εγκέφαλος είναι μία βιολογική δομή. Όπως η καρδιά, για παράδειγμα.

Ο νους είναι μία λειτουργία. Όπως η κυκλοφορία του αίματος, για παράδειγμα.

Ο εγκέφαλος είναι μία δομή που δεν προϋποθέτει τη λειτουργία του νου.

Ο νους είναι μία λειτουργία που προϋποθέτει τον εγκέφαλο.

Κάθε κατάσταση του νου έχει ως αναγκαία προϋπόθεση και υπόστρωμα μία αντίστοιχη κατάσταση του εγκεφάλου.
Επαρκή πειστήρια είναι: Οι απεικονιστικές μέθοδοι, που φτάνουν έως και την “ανάγνωση σκέψεων”. Ή η κροταφική επιληψία και η ψυχοδιανοητική “διπλή άβυσσος” που επάγει   ̶   όπως στον Ντοστογιέφσκι ή στον Μακρυγιάννη.

Το αντίστροφο δεν ισχύει: Ο εγκέφαλος μπορεί να υπάρχει και να λειτουργεί σε ορισμένα επίπεδα ακόμη και αν ο νους απουσιάζει ή υπολειτουργεί, όπως δείχνει ο απεγκεφαλισμός, η άνοια και η αναισθησία.

Το πρώτο ερώτημα εδώ είναι: Άραγε, ο νους είναι παράγωγο του εγκεφάλου και μόνο, ή συναρτάται μεν αναγκαία με τον εγκέφαλο, αλλά δεν απομειώνεται σε μία όψη της εγκεφαλικής λειτουργίας και μόνο;
Ή, αλλιώς: Ο εγκέφαλος […]